Het geluid wordt geproduceerd doordat lucht uit twee balgen, bediend door twee pedalen die door de bespeler zelf beurtelings worden ingetrapt,
langs metalen tongetjes geleid wordt (drukwind = bovendruk), of langs dergelijke tongetjes gezogen wordt (zuigwind = onderdruk).
De luchttoevoer wordt in gang gezet bij het indrukken van een toets op een klavier.
Registers.
Veelal zijn bij een harmonium registers aanwezig waarmee de lucht naar verschillende groepen van tongetjes geleid kan worden, ten behoeve van de klankkleur en het volume.
Vox Humana.
Harmoniums kunnen eventueel een fox humana bevatten, die een extra fibratie aan de toon geeft.
Messing Tongen.
De klank ontstaat door de resonantie van de tongetjes en de door de bewegende tongetjes veroorzaakte luchttrillingen.
Kleine harmoniums werden gebruikt in de kinderkamer en op de rivier schepen.
zie de Scheeps piano.
Drukwind en zuigwind zijn onafhankelijk van elkaar ontstaan en hebben een heel eigen ontwikkeling doorgemaakt.
De meeste drukwind harmoniums zijn van Europese makelij, het zuigwind harmonium werd wel American organ genoemd en kwam oorspronkelijk uit Amerika en Canada.
Drukwind harmonium en Zuigwind harmonium
Het drukwind harmonium is door de magazijnbalg vrij diep en is vrij plat en boven het klavier is niets meer, en ziet er daardoor blokvormig tot plomp uit.
Het zuigwind harmonium is door de verticaal geplaatste balgen veel ondieper, maar is juist weer hoger.
Het zuigwind harmonium klinkt doorgaans veel zachter en ronder, dan het drukwind harmonium.
De naam harmonium werd ingevoerd door de Fransman Alexandre Debain, die in 1840 voor het eerst een dergelijk toetsinstrument op basis van drukwind met doorslaande tongen maakte.
In de Verenigde Staten werd ongeveer in dezelfde periode ook een dergelijk instrument maar dan met zuigwind ontwikkeld, dat daar bekendstaat onder de naam reed organ.
De zuigwindtechniek levert een zachtere klank die meer geschikt is voor huiskamergebruik.
Bovendien was een zuigwindharmonium goedkoper te bouwen, waardoor dit type geleidelijk aan het drukwindmodel verdrong.
Instrumenten met drukwind techniek werden toegepast in concertzalen, salons en kerken.
Het harmonium werd ook veel gebruikt voor het begeleiden van zang, vooral als surrogaatorgel voor huiselijke godsdienstoefeningen.
Zijn populaire positie verloor het echter aan elektronische orgels en andere instrumenten.
Er is vanaf het eind van de twintigste eeuw weer sprake van hernieuwde belangstelling.